GIMNAZJUM TOWARZYSTWA "PRZYJACIÓŁ WIEDZY"

Gimnazjum Towarzystwa „Przyjaciół Wiedzy”

W 1917 r. przy ulicy Kilińskiego 13 w Radomiu powstało prywatne żydowskie gimnazjum męskie, a w roku następnym utworzono również gimnazjum żeńskie przy ulicy Mariackiej 4. Założycielem obu szkół był działacz społeczny Józef Temerson, a także Icchak Tynowicki, który następnie prowadził kancelarię szkolną. Opiekę nad szkołami miało sprawować specjalnie w tym celu powołane Towarzystwo „Przyjaciół Wiedzy” złożone ze zasymilowanych bogatszych Żydów Radomia.

Według koncesji wydanej przez Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego z 6 września 1927 r. powstało 8-klasowe gimnazjum koedukacyjne typu humanistycznego, którego właścicielem było Towarzystwo Żydowskich Szkół Średnich „Przyjaciół Wiedzy” w Radomiu. Dyrektorem szkoły był Henoch Hurwicz. W końcu lat 20. XX w. zajęcia dla klas pierwszych gimnazjum (podwstępnej i wstępnej) oraz tzw. małej freblówki, którą kierowała Alicja Hurwicz, żona Henocha, odbywały się w budynku przy ulicy Mariackiej. Dopiero od klasy czwartej uczniowie uczęszczali do szkoły na ulicy Kilińskiego 13. W budynku przy Mariackiej oprócz szkoły znajdowały się prywatne mieszkania, m.in. dyrektora, woźnych.

Wielu spośród absolwentów gimnazjum w swoim dorosłym życiu stało się aktywnymi działaczami politycznymi, społecznymi i kulturalnymi. Jednym z nich był Samuel Benet (1903-1934) autor szeregu artykułów na temat historii Żydów w Polsce i w Radomiu, ogłaszanych w prasie żydowskiej i polskiej. Niestety większość absolwentów zginęła w czasie II wojny światowej. Jednym z nielicznych, którzy przeżyli był Jakub Zyskind, który odwiedzając Radom w 2007 r. mówił: „Dyrektorem naszego gimnazjum został Henryk Hurwicz, intelektualista, pedagog, miłośnik muzyki i znawca architektury. Człowiek łagodny, spokojny, przyjacielski w stosunku do uczniów. Nie będę przesadzał, jeśli powiem, że był przez nas uwielbiany. Polonistką naszego gimnazjum była pani Zuzanna Gliksman. Prawda, że była postrachem dla wszystkich, ale dzięki niej podziwiałem i rozumiałem wszystkich wieszczów polskich: Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego, a nawet Norwida. Rozumieliśmy, omawialiśmy i krytykowaliśmy dzieła Prusa, Sienkiewicza, Reymonta, Żeromskiego. Dzięki Niej nawet współcześni poeci: Tuwim, Hemar, Leśmian i inni byli nam bliscy. Pani Gliksman jako jedyna z moich nauczycielek przeżyła wojnę (…). Naszym nauczycielem łaciny był dr Izaak Schützer, legionista wojsk polskich, człowiek nadzwyczaj inteligentny, władający ośmioma językami perfekt. Zginął jako jeden z pierwszych w 1940 r. razem z grupą polskich intelektualistów. Pamiętam pana Morawskiego i prof. Małuję, Polaków pracujących w naszym gimnazjum. Pamiętam wszystkich – panią Rozen od niemieckiego, panią Samtgarten od biologii, panią Haber od historii, panią Goldberg od matematyki, pana Frydmana od łaciny. Pamiętam nauczycieli, którzy przygotowywali nas do tzw. matury hebrajskiej, z języka hebrajskiego, Biblii i historii Żydów – pana Worcmana, Schützera i pana Kormana. Pamiętam klasę licealną, przysposobienie wojskowe, parady na placu 3 Maja w mundurach i w pełnym rynsztunku (…). Urodziłem się w Radomiu, żyłem w Radomiu do 1943 roku, przeżywając wszystkie selekcje i szykany. W roku 1943 uciekłem do Warszawy i dzięki pomocy wielu Polaków uratowałem życie. Tym ludziom, którzy bezinteresownie pomogli mi, składam hołd, i to rokrocznie. Są oni rzeczywiście „Sprawiedliwymi wśród narodów świata”. Ja osobiście czuję się do dnia dzisiejszego Polakiem, mimo że żyję w mojej drugiej - pierwszej Ojczyźnie. Żyłem w Polsce do 1958 roku, posiadam obywatelstwo polskie i Izraela".