Przez lata radomscy Żydzi grzebani byli na żydowskich cmentarzach w Przytyku i Kozienicach. W Radomiu nie istniała żydowska nekropolia. Dopiero w 1831 r., gdy w mieście wybuchła epidemia cholery i konieczne było szybkie grzebanie zwłok, wyznaczono dla wyznawców religii mojżeszowej miejsce pochówku na terenie ówczesnej podmiejskiej wsi Gołębiów. Gmina żydowska przejęła teren na stałą nekropolię w 1846 r. W kolejnych latach dokupiono przyległe działki i powiększono teren grzebalny, wybudowano też ohel. W okresie międzywojennym personel tego obiektu składał się z intendenta, dwóch grabarzy, czterech posługaczy, woźnicy karawanu oraz dozorcy.
Podczas II wojny światowej naziści zniszczyli cmentarz, wywożąc niemal wszystkie płyty nagrobne. Macew użyto m.in. do brukowania ulic i pasa startowego na lotnisku. W latach 1948-1949 na cmentarz trafiły szczątki Żydów pomordowanych przez Niemców podczas II wojny, m.in. w podradomskich obozach pracy. Ostatni pochówek odbył się w 1951 r. Przez kolejne lata nekropolia ulegała już tylko zniszczeniu i dewastacji, nikt nie sprawował nad nią opieki, przez jej teren poprowadzono drogę do pobliskiego zakładu.
Prace przy konserwacji cmentarza, ponownym jego ogrodzeniu, wyeksponowaniu ocalałych macew ruszyły dopiero po 1990 r. Inicjatorem uporządkowania nekropolii był pochodzący z Radomia Chaim Kincler. W staraniach poparł go ówczesny wojewoda Jan Rejczak. W uroczystościach związanych z zakończeniem remontu brali udział, w połowie lat 90., dawni radomscy Żydzi z całego świata.
Niedługo potem odnaleziono kolejną dużą partię ocalałych macew i zrodził się pomysł, by zbudować z nich na cmentarzu pomnik. W 2010 r., dzięki zaangażowaniu władz Radomia, służby więziennej Polski i Izraela oraz izraelskim sponsorom, na cmentarzu odsłonięto zaprojektowane przez radomskiego architekta Tadeusza Derlatkę Lapidarium. W uroczystościach brał m.in. udział naczelny rabin Polski Michael Schudrich.
Obecnie nekropolia zajmuje działkę w kształcie prostokąta, o powierzchni 5 ha. Żelazna, osadzona na ceglanych filarach brama wejściowa, znajduje się od strony ul. Towarowej. Cmentarz otacza betonowy mur. Na jego wewnętrznej części, po obu stronach bramy, przymocowano fragmenty odzyskanych macew. Podczas prac restauracyjnych około 100 nagrobków ustawiono w dwóch rzędach na wprost bramy, tworząc w ten sposób współczesną aleję główną cmentarza. Na jej końcu w 2001 r. odsłonięto pomnik poświęcony Żydom radomskim poległym w obronie Rzeczypospolitej podczas powstania styczniowego w 1863 r., I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej.
Na lewo od pomnika, kilkadziesiąt metrów dalej, na niewielkim wzniesieniu zbudowano ohel. Wewnątrz znajduje się nagrobek, na którym wykuto epitafium w języku hebrajskim ku czci pomordowanych przez hitlerowców. Na ścianie umieszczono tekst modlitwy Kadisz Jatom (kadisz sierocy) oraz tabliczki upamiętniające kilkadziesiąt skupisk żydowskich z rejonu radomskiego zgładzonych przez nazistów w latach Holocaustu (Drzewica, Ciepielów, Błędów, Białobrzegi, Gowarczów, Grójec, Gniewoszów, Głowaczów, Klwów, Jedlińsk, Kazanów, Iłża, Mogielnica, Magnuszew, Przysucha, Kozienice, Ryczywół, Szydłowiec, Wierzbica, Nowe Miasto nad Pilicą, Solec, Radom, Skaryszew, Sienno, Wolanów, Przytyk, Warka, Zwoleń, Lipsko).
Większość zachowanych nagrobków pochodzi z II poł. XIX w. oraz z pierwszych czterech dekad kolejnego stulecia, z inskrypcjami sporządzonymi główne w języku hebrajskim. Są to z reguły klasyczne macewy z piaskowca, z typowymi dla żydowskiej sztuki sepulkralnej zdobieniami w formie dłoni w geście błogosławienia, świecznikami, dzbanami, lwami czy księgami.
Bibliografia:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, ; „Księga Radomia. Historia zgładzonej przez nazistów społeczności żydowskiej w Polsce”, Radom 2017;
Spis macew z cmentarza żydowskiego w Radomiu wraz z fotografiami jest dostępny na stronie Fundacji Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich: http://cemetery.jewish.org.pl